Czym jest alergia?

Codzienne życie z alergią nie należy do najłatwiejszych. Wymaga wielu wyrzeczeń i narzuca pewne ograniczenia, przez które osoby uczulone, np. na ziarna pyłku roślin lub alergeny zwierząt, nie mogą cieszyć się nim w pełni. Pomimo, że alergia znana jest praktycznie od zawsze, to w ostatnich latach obserwujemy znaczący wzrost liczby zachorowań - dlatego też określa się ją często mianem choroby cywilizacyjnej. Najczęstszą formą alergii w Polsce jest alergiczny nieżyt nosa, na który cierpi średnio co trzeci Polak!

Określenie „alergia” ma zaledwie 100 lat i oznacza „zmienioną reakcję układu immunologicznego”. Układ immunologiczny, jest częścią naszego systemu obronnego (odpornościowego), który chroni organizm przed działaniem szkodliwych czynników zewnętrznych takich jak bakterie, wirusy, pasożyty. Jeśli dochodzi do kontaktu z takim czynnikiem, uruchamiana jest odpowiedź immunologiczna, która co do zasady jest reakcją pożądaną i pozwala nam między innymi zwalczyć infekcję. Odpowiedź immunologiczna jest związana z wystąpieniem nieprzyjemnych dla chorego objawów zapalnych takich jak gorączka, ból, obrzęk. Jednak u niektórych osób odpowiedź immunologiczna pojawia się także w odpowiedzi na kontakt z substancją, która dla innych osób jest obojętna, nieszkodliwa. Mówimy wtedy o alergii na określoną substancję. Substancja wywołująca reakcję alergiczną to alergen.

Z pojęciem alergii związany jest termin atopia. Atopia jest genetycznie uwarunkowaną, wrodzoną skłonnością organizmu do występowania nieprawidłowej reakcji immunologicznej. Podstawą takiej reakcji jest produkcja przeciwciał - immunoglobulin IgE, jako odpowiedzi na kontakt z  alergenem. Przeciwciała IgE po połączeniu z alergenem wywołują szereg skomplikowanych reakcji, a w efekcie końcowym powodują wystąpienie objawów chorobowych.

Dobrym przykładem jest alergia na alergeny pyłku roślin. U większości osób spacer po kwitnącej i pylącej łące nie wywołuje żadnych objawów chorobowych. Inaczej jest z osobą cierpiącą na alergię na pyłek traw. U osoby uczulonej na alergeny pyłku traw w czasie spaceru pojawi się kichanie, katar, zaczerwienienie spojówek i  łzawienie oczu, a u niektórych trudności w oddychaniu, czyli typowe miejscowe i uogólnione objawy chorobowe, charakterystyczne dla alergicznego nieżytu nosa.

Alergia – epidemia XXI wieku

Alergia określana jest często jako epidemia XX i XXI wieku, chociaż choroby alergiczne są znane człowiekowi od zawsze. „Katar sienny”, „katar letni”, „gorączka sienna” to określenia używane od zawsze w kontekście dolegliwości spowodowanych „wyziewami ze świeżego siana”, które są znane tysiącom osób uczulonych na pyłek roślin. Istotnie, od lat 50 ubiegłego wieku częstość zachorowań na choroby alergiczne znacząco wzrosła, szczególnie w krajach wysoko uprzemysłowionych.

Dlaczego tak się dzieje? Jest wiele przyczyn:

• Wystąpienie choroby alergicznej zależy od genetycznych skłonności. Jeżeli jedno lub oboje rodziców cierpią na alergię, to ryzyko wystąpienia alergii u dziecka jest 2 do 4 razy większe niż u dziecka, którego rodzice nie chorują.
• Dziecko dziedziczy nie tylko skłonność do alergii, ale także ciężkość przebiegu choroby.
• Przy istniejącej wrodzonej skłonności do alergii ważne jest kiedy i w jaki sposób dochodzi do kontaktu z alergenem, czyli z czynnikiem wywołującym objawy choroby alergicznej.

Przeprowadzono szereg badań w celu wytłumaczenia dlaczego wzrost dobrobytu w krajach uprzemysłowionych i upowszechnienie „zachodniego stylu życia” spowodowały tak duży przyrost zachorowań na choroby alergiczne. Badania pozwoliły na sformułowanie ciekawych wniosków:

• Stwierdzono, że wczesne podawanie mleka krowiego zwiększa częstość wystąpienia alergii pokarmowej i atopowego zapalenia skóry. W latach 50. i 60-tych XX wieku panowała jednocześnie moda na „nie-karmienie piersią” i  moda na powszechne stosowanie odżywek z mleka krowiego w żywieniu niemowląt, stąd „epidemia alergii pokarmowych”.
• U dzieci wczesny kontakt z alergenami pochodzącymi od roztoczy powoduje nawet dziesięciokrotne zwiększenie ryzyka zachorowania na astmę. Roztocze to pasożyty powszechnie bytujące w kurzu domowym, dywanach, meblach tapicerowanych i tkaninach.
• Narażenie na dym tytoniowy jest udowodnionym czynnikiem ryzyka rozwoju alergii, a publiczne palenie tytoniu, w tym palenie przez kobiety, stało się normą społeczną dopiero w latach 60 ubiegłego wieku.
• Zaobserwowano, że występowanie alergii jest nieco wyższe w miastach niż na terenach wiejskich za co mogłyby odpowiadać przemysłowe i komunikacyjne zanieczyszczenia powietrza.
• Bliski kontakt człowieka z ogromną ilością różnych i wciąż nowych substancji chemicznych, zarówno w żywności jak i bezpośrednim otoczeniu (barwniki, konserwanty, stabilizatory, jako dodatki do kosmetyków, tkanin, przedmiotów codziennego użytku) może być przyczyną alergii.

Hipoteza Higieniczna: alergia - „choroba czystych rąk”

Stwierdzono, że wraz ze wzrostem zamożności zdecydowanie poprawił się stan higieny i zmalała liczba zakażeń u małych dzieci, ale równocześnie ilość zachorowań na choroby alergiczne, a szczególnie astmę, wzrosła. Starano się wytłumaczyć dlaczego u dzieci, pochodzących z rodzin wielodzietnych, w gorszych warunkach mieszkaniowych, przebywających w żłobkach i przedszkolach, choroby alergiczne występowały rzadziej niż u „bogatych jedynaków wychowywanych w sterylnych warunkach”. W latach 80 ubiegłego wieku powstała „hipoteza higieniczna” twierdząca, że jeżeli małe dziecko częściej choruje na infekcje bakteryjne, wirusowe czy pasożytnicze, to jego układ immunologiczny (odpornościowy) jest pobudzany w taki sposób, że zmniejsza się ryzyko wystąpienia chorób alergicznych w przyszłości.

Innymi słowy hipoteza higieniczna zakłada, że wysoki poziom higieny oraz mniejsze narażenie na zakażenia pasożytnicze, bakteryjne i niektóre wirusowe powodują, iż nasz układ immunologiczny pozbawiony treningu szuka wroga w postaci występujących naturalnie w naszym otoczeniu alergenów.

Praktyczne znaczenie hipotezy higienicznej jest ograniczone, szczególnie w stosunku do alergii górnych dróg oddechowych, w tym astmy, gdzie powtarzające się infekcje są dodatkowym czynnikiem ryzyka rozwoju astmy u dzieci. Hipoteza higieniczna nie może być pretekstem do obniżenia standardów higieny w opiece nad dzieckiem. Najlepszym podsumowaniem hipotezy alergicznej jest banalne stwierdzenie, że „przesada jest niezdrowa w każdą stronę”.

Autor dr Barbara Piękosz-Orzechowska

Piśmiennictwo:

1. Emeryk A, Bręborowicz A, Lis G. Astma i choroby obturacyjne oskrzeli u dzieci. Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2010.
2. Małolepszy J. Choroby alergiczne i astma. Volumed, Wrocław 1996
3. Mygind N, Dahl R, Pedersen S, Thestrup-Pedersen K. Alergologia. Urban&Partner, Wrocław, 1998.